3. KLu F-16

Cat 3.  KLu

Totale vloot: F-16A/B : 213 stuks, vanaf 1979 in dienst; 177 eenzitters F-16A, 36 tweezitters F-16B.   

 (tekst door Meindert de Vreeze)

De keuze van de F-104 Starfighter opvolger duurde in Nederland vele jaren met heel wat politiek gekrakeel. Al in 1967 begon het Europese MRCA programma waar Nederland overigens niet aan mee deed (dat werd later de Panavia Tornado). December 1973 nam zowaar de Noorse minister van Defensie (!) het initiatief de opvolging weer eens in NAVO verband op te pakken. Een kleine stuurgroep waar ook Nederland in mee deed ging naast de YF-16 en YF-17 types analyseren als de Northrop P-530 Cobra, Franse Dassault Mirage F-1 met M53 motor en later de Zweedse Saab Viggen. De stukskosten werden ingeschat op circa 13 miljoen gulden per F-16, 14 miljoen voor de YF-17, 17 miljoen voor de Mirage F-1 en 18 miljoen voor de Viggen. Men keek ook naar de dreiging in de lucht vanuit het Warschau Pakt zoals de MiG-21 “Fishbed”en MiG-23 “Flogger”. Maar ondertussen had de USAF nog niet gekozen voor de “Light Weight Fighter”, dat zou pas 13 januari 1975 officieel gebeuren. De stuurgroep adviseerde vervolgens de F-16. In de nacht van 23 op 24 mei 1975 werd door de Nederlandse kabinet van premier Den Uyl besloten de F-16 te bestellen als opvolger van F-104 mits de Noren, Denen en Belgen er ook voor kozen. Op 27 mei kondigde PvdA minister Vredeling aan het aantal 84 stuks en daarbij nog 18 opties (80 F-16A en 22 F-16B) met afleveringen van 1979 tot 1984.

De bestelde kisten zouden uiteraard het M61 kanon, extern SidewinderAIM-9 lucht-lucht raketten en diverse bommen voor grondaanvallen verkrijgen. Een grote rol speelden de contracten voor verdere industriesamenwerking: Fokker zou onderdelen in licentiebouw produceren voor NAVO landen en andere Europese fabrieken waren het Belgische SABCA en FN Herstal voor de motorassemblage. Fokker op Papendrecht zou rompmiddenstukken en wieldeuren produceren, Avio-Fokker zou kabelbomen installeren. Op Schiphol-Oost fabriceerde Fokker vleugeldelen en zou men eindassemblage doen met de acceptatie/testvluchten net als SABCA. KLu F-16 technici gingen eind 1978 in opleiding bij de General Dynamics fabriek op Fort Worth en december 1978 ging de eerste KLu vlieger Wim Sneek naar Hill AFB bij Salt Lake City. Veel moest nog worden uitgevonden v.w.b. opleiding en de F-16 zelf was nog in ontwikkeling en moesten F100 motorproblemen worden opgelost. De vooropleiding was bij de EMVO op de PC-7 op Woensdrecht of op de Belgische Alpha Jet vanaf Brustum. Latere gingen F-16 vliegers in de Verenigde Staten vliegen op de T-37 Tweety en daarna T-38 Talon op Sheppard en vanaf 1990 naar Tucson Arizona.

Voor ons modelbouwers is grappig dat destijds het beoogde KLu kleurenschema een soortgelijk camouflage patroon had als de F-104 en NF-5. Dit schema werd echter nooit toegepast, alle F-16’s werden afgeleverd in het standaard Amerikaanse / NAVO grijze patroon.

 --- INDIENSTSTELLING

De eerste bij Fokker geassembleerde F-16, de F-16B tweezitter "J-259", maakte 3 mei 1979 zijn eerste vlucht vanaf Schiphol met Fokker testvlieger Henk Themmen en de Amerikaanse testvlieger Dave Palmer. De eerste 12 F-16A kisten waren van het zgn. Block 1, met het kleine stabilo, zwarte neus en standaard USAF staart (zonder parachute fairing). De KLu roundels waren nog vrij groot. Op Leeuwarden werd mid 1979 gestart met typeconversie en opleiding en 1 mei 1981 was het 322 squadron operationeel met 16 F-16A en 2 F-16B, een jaar later volgde 323 squadron. Begin 1982 werden voor 560 miljoen gulden 22 extra F-16’s besteld voor mogelijke vredesverliezen en extra 42 stuks ter vervanging van de Northrop NF-5 welke vanaf 1985 uit dienst zou gaan. Ondertussen zou de F-16 vergrootte composiet horizontale stabilo’s krijgen die door Fokker in Hoogeveen werden gefabriceerd. De reeds aan de KLu afgeleverde Block 1 kisten werden daarmee gemodificeerd in het “Pacer Loft 1” programma met extra bekabeling en de parachute in een staartfairing. Het schijnt dat al speciale “Have Glass” verf en RAM radarabsorptiemateriaal werden toegepast maar dat was toen een goedbewaard geheim. Daarbij kreeg de canopy een goud-smoke tint vanwege de radarabsorberende coating.

Februari 1983 kreeg het 306 verkenningssquadron de eerste verkennings F-16, wel aangeduid als F-16A(R) en F-16B(R). Daarvan werden 25 toestellen afgeleverd. Ze waren voorzien van extra bekabeling om de Orpheus Recce pod van de F-104 te blijven gebruiken. Drie F-16A kisten werden later nog verbouwd tot R. Oktober 1984 kreeg een speciale testgroep van de KLu een F-16A “J-646” afgeleverd die “Orange Jumper” werd genoemd met extra bekabeling voor meetsystemen van het Nationaal Luchtvaart Laboratorium (NLR) en al snel kwam de test F-16B “J-653”. Deze testvliegtuigen hadden het doel om specifiek KLu wapengebruik uit te proberen.

De 162 beschikbare KLu F-16’s hadden ondertussen al 15.000 vlieguren gemaakt en ze vlogen bij negen KLu squadrons vanaf Leeuwarden, Twenthe, Volkel, Gilze-Rijen en Eindhoven. Regelmatig werd een enkele F-16 voorzien van een solo display kleurenschema voor demonstraties op air shows of vanwege een squadronjubileum. Er zijn heel wat speciale beschilderingen geweest. Vanaf Goose Bay in Canada werden regelmatig laagvliegoefeningen gedaan en zo rond 1990 begon de F-16 opleiding op Tucson Arizona bij de Amerikaanse Air National Guard met aldaar zo’n 11 KLu F-16’s met staartcode "AZ". In juni 1989 was de F-16 tien jaar bij de KLu in dienst maar helaas waren er 18 verongelukt en dat was meer dan verwacht. Vanaf 1993 was het de bedoeling acht F-16 squadrons te hebben met de-activering van 306 squadron en de verouderde Orpheus pod uit te faseren. Dat werd echter niet doorgezet want er was nog geen alternatief. De laatste van 213 KLu F-16’s werd afgeleverd in 1992 en het aantal in dienst 189 stuks. De KLu toestellen werden niet alleen in Nederland en contreien ingezet, ook werd er deelgenomen aan internationale NAVO operaties. Vanaf april 1993 werd operatie "Deny Flight" boven Bosnië uitgevoerd vanaf de Italiaanse basis Verona. De Orpheus pod werd daar veelvuldig gebruikt en bewees weer eens zijn waarde. In 1995 volgde operatie "Deliberate Force".

 ---- MLU UPGRADES en OPERATIES

De F-16 in gebruik bij onze KLu, Verenigde Staten en andere NAVO landen was in de jaren negentig toe aan een modernisering. Daartoe werd het “Mid Life Update” (MLU) programma opgestart om de F-16 een ware 24-uur per dag inzetbaarheid te geven. Deze MLU F-16’s worden aangeduid als: F-16AM voor de eenzitter en F-16BM voor de tweezitter. Het eerste KLu MLU programma opgestart in 1995 behelste updates aan GPS, terreinvolgsysteem en de Pratt en Whitney F100 motoren. De ALQ-131 ECM pod kwam, aanvullende chaff/flare systemen, verbeterde radar, betere IFF en missiecomputer. De AIM-120B AMRAAM luchtraket werd ingevoerd, kon een FLIR pod worden meegevoerd en geleidde GBU-33 en CBU-87 bommen worden afgeworpen. Het schijnt dat reeds speciale verf en RAM radarabsorptiemateriaal al werd toegepast maar dat was toen een goedbewaard geheim. De piloot kon verder nachtzichtkijkers gebruiken maar het bleek beter dat bij onderhoud de canopy werd aangepast met andere verf voor de radarwerende canopy, niet goud-smoke maar wat meer blauwig-smoke. Voor de KLu werd de MLU uitgevoerd bij Fokker en in rond 1998 gereed voor zo’n 112 F-16AM en 25 F-16BM MLU kisten. De KLu kisten konden ook een LANTIRN targeting pod gebruiken en Maverick grondraketten afvuren.

De KLu F-16’s werden weer eens in het buitenland ingezet. Op de Balkan was onrust uitgebroken en maart 1999 NAVO operatie "Allied Force" uitgevoerd vanwege de oorlog in Kosovo. Ze werden gestationeerd in het Italiaanse Amendola. Op 24 maart 1999 schoot de KLu F-16AM "J-063" een Servische MiG-29 neer, de eerste KLu kill na 1945. Van 2002 tot in wel 2011 vlogen F-16's boven Afghanistan, eerst in kader van ISAF vanaf Manas in Kirgizië maar later ook vanaf Kandahar met uitzending van steeds zo'n 6 kisten. Naast het maken van patrouillevluchten werden ook gronddoelen aangevallen. 

MLU M3 opgestart in 2004 betekende toevoeging van een datalink 16, radar APG-66v2 en systemen zoals het Helmet Mounted Cueing systeem waarbij de piloot in de helm informatie krijgt gepresenteerd. De cockpit zelf werd gemoderniseerd (wat te zien is omdat er veel zwart in het cockpit interieur zit tegen schittering). Naast uitbreiding van wapenmogelijkheden werden de motoren op de laatste F100-PW-220 standaard gebracht, de grootte van de luchtinlaat bleef ongewijzigd. De MARS (medium altitude recon system) als opvolger van de oude Delft Orpheus pod werd ingevoerd bij 306 squadron. In modificatieprogramma “Pacer Amstel” opgestart in 2005 werden diverse constructiespanten vervangen en nieuwe hardware, software en nieuwe bekabeling geïnstalleerd.

Vanaf 2005 werden luchtbewakingsmissies (QRA) met andere NAVO landen gevlogen in de Baltische staten. Bij de latere Afghanistan Uruzgan missie vlogen F-16's vanaf mei 2006 vanaf de vliegvelden Kabul en Kandahar.

MLU M4 vanaf 2006 betekende een nieuwe computer zodat AIM-9X Sidewinder en IRIS-T raketten afgevuurd kunnen worden en AGM-154 JSOW en EGBU-12 geleidde bommen.

MLU M5 van 2009 bracht een beter precisie-navigatiesysteem, de geleidde GBU-49 bom en Sniper ATP voor doelaanwijzing. De MARS werd vervangen door de Recce-Lite (RL) met o.a. infraroodsensoren. Mid 2009 had de KLu nog beschikking over zo'n honderd F-16 toestellen (waarvan 14 in de USA op Tucson voor de vliegeropleiding).

MLU M6 uitgevoerd in 2012 betrof weer een identificatie IFF update. Rond 2019 werden Leonardo Terma pylons gebruikt met eigen ECM in een fairing op de pylon.

UITFASERING bij de KLu

Wegens bezuinigingen werd april 2011 door Defensie besloten van de 87 resterende F-16's er 19 extra te gaan af stoten. De KLu F-16’s die niet werden gemoderniseerd werden doorverkocht naar andere landen zoals Jordanië en Chili via Lockheed die de gevoelige apparatuur eruit haalde (programma's "Peace Falcon" en "Peace Amstel"). Oktober 2011 vloog men nog in Afghanistan vanaf Mazar-e-Shariff om de politie in de provincie Kunduz te ondersteunen. Een jaar later waren nog operationeel de KLu squadrons 312 en 313 op Volkel en 322 en 323 op Leeuwarden. In 2016 was er nog een klein KLu detachement in Letland.

De  Lockheed F-35A JSF werd uiteindelijk in 2013 gekozen als F-16 opvolger. Er werd weer bezuinigd: het aantal squadrons werd één op de vliegbasis Leeuwarden en twee op Volkel. Dit betekende niet dat er minder missies kwamen: men vloog tegen ISIS boven Irak (zoals in 2014) en Syrië. Januari 2018 vertrokken 6 F-16 toestellen naar een vliegbasis in Jordanië waar het detachement een jaar vloog. Mei 2019 was de F-16 maar liefst 40 jaar in dienst bij de KLu met nog zo'n 63 F-16AM kisten en 3 F-16BM naast de 5 F-16AM en 4 F-16BM bij de opleiding op Tucson. Vanaf zomer 2021 werden de F-16’s geplaatst op Volkel zodat Leeuwarden zich volledig kon gaan richten op de F-35. De F-16 loopt op z'n eind en er zijn hoge onderhoudskosten.

Een dozijn F-16’s werd in 2022 doorverkocht naar Draken International maar vanwege de Rusland - Oekraïne oorlog worden deze kisten doorgeleverd aan Oekraïne. Dit aantal is februari 2024 van 18 verhoogd naar 24 en de Oekraïense piloten zijn daarvoor in opleiding.

Ondertussen is bij de KLu de Lockheed F-35 operationeel waarvan 52 stuks zijn besteld.

Het afscheid van de F-16 bij de KLu was 27 september 2024 met een farewell flight, de kisten zijn uit dienst gesteld.

F-16B, J-066 van de KLu "Orange Jumper" test flight . Foto: M.de Vreeze (used with permission)

                                                                             
F-16B . Foto: R.Abbink  (used with permission)

                                                                
Foto: R.Abbink  (used with permission)
   

                                                                                         
Foto: R.Abbink  (used with permission)

                                                                                         
Foto: R.Abbink  (used with permission)

                                                                                         
Foto: R.Abbink  (used with permission)

                                                                                         
Foto: M.de Vreeze (used with permission)

Demo kist. Foto: M. de Vreeze (used with permission)

                                                       
Foto: M.de Vreeze (used with permission)

                                                                                         
Foto: M.de Vreeze (used with permission)

Mei 2019 was de F-16 40 jaar in dienst bij de KLu. Op de luchtmachtdagen op Volkel 2019 was deze kist "J-642" voorzien van een speciale staartbeschildering en de nummers hadden een witte rand. Foto: M.de Vreeze (used with permission)

Deze "J-001" is niet de eerste KLu kist maar een van de laatste die rond 1990 werd afgeleverd. Zo te zien tijdens de luchtmachtdagen Volkel 2019 is het recent voorzien van verse verf. Foto: M.de Vreeze (used with permission)

Op de luchtmachtdagen op Volkel 2019 was deze "J-146" wat meer verweerd. Aan de vleugeltips de "smokewinders". Foto: M.de Vreeze (used with permission)

Gezien op de luchtmachtdagen Volkel 2019.  Foto: M.de Vreeze (used with permission) 

F-16A MLU "J-061".  Foto: M.de Vreeze (used with permission)

F-16AM MLU "J-003".  Foto: M.de Vreeze (used with permission)

F-16AM MLU "J-008".  Foto: M.de Vreeze (used with permission)

F-16AM MLU "J-201" in de landing.  Foto: M.de Vreeze (used with permission)

F-16AM MLU "J-871".  Foto: M.de Vreeze (used with permission)

                                                            
F-16B Orange Jumper waarvan in de loop der jaren diverse kisten werden gebruikt als test kist. Foto: Defensie voorlichtings-Centrum / Ministerie van Defensie (used with permission)

F-16B en A, goed te zien zijn de walkway lijnen bovenop de romp. Foto: Defensie voorlichtings-Centrum / Ministerie van Defensie (used with permission)

Beschildering Tigermeet 1991. Foto: Wilko Jonker (used with permission family)

In vroeg operationeel standaard schema. Foto: Wilko Jonker (used with permission family)

Demo schema 1988 toen de KLu 75 jaar bestond. Op de staartvin zit een squadron embleem, deze werd er later afgehaald. Foto: Wilko Jonker (used with permission family)

Demo schema 1993 waarvan meestal 2 kisten waren voorzien. Foto: Wilko Jonker (used with permission family)

Demo schema 1992. Foto: Wilko Jonker (used with permission family)

Nogmaals het demo schema 1992. Foto: Wilko Jonker (used with permission family)

No.314 squadron bestond in 1992 40 jaar en deze J-145 (net als de J-206) kreeg een indiaan / maskotte "Humprey" op de staart. Foto: Wilko Jonker (used with permission family)

Het F-16 afscheid bij de KLu was op 27 september 2024 na 45 jaar. Er was een manifestatie op vliegbasis Volkel met een farewell vlucht boven een regenachtig Nederland. De F-16AM J-197 had een speciale beschildering. Foto Min.Def via screenshot door M. de Vreeze.

Artikel in Flight over de Orpheus Pod;  Deze was speciaal in Nederland door OlDelft ontwikkeld, uit Collectie  M.de Vreeze  (used with permission)

Artikel uit de Aviation Week november 1982 [W8] over de regelmatig voorkomende "onderscheppingen" van Russische kisten boven de Noordzee (courtesy Aviation Week)

REGISTRATIES

De J-.. nummering loopt niet logisch met wanneer een F-16 werd afgeleverd.

Eerste order voor 80 F-16A en 22 F-16B (afleverperiode circa):

Vanaf 1995 van de bestaande F-16 vloot 138 stuks geupgrade naar MLU standaard, aanduiding F-16AM / F-16BM (M=Mid Life Update):
Kenmerken:
J-001 t/m 369;
J-508 t/m 516;
J-616 t/m 657;
J-864 t/m 885;

Bronnen, zie hieronder...

Opmerkingen:
AM betekent A omgebouwd to MLU standard; MB is een B omgebouwd to MLU standard.
J-315 en J-001 hebben nooit bestaan (waren fake regi's voor resp J-241 en J-004)
.
.

 Bronnen o.a. [B32] KLu.regis., [W1] Scramble web, [O3] NIMH.web ,  [W16] F-16.net 

Opmerkingen:
AM betekent A omgebouwd to MLU standard; BM is een B omgebouwd to MLU standard.
De "J-013" kreeg 1995 heel kort een fake regi "J-323".

KLu F-16's in de Verenigde Staten gestationeerd voor de opleiding zijn vaak voorzien van basis staartcodes zoals "AZ".

Sommige F-16's doorverkocht (via Lockheed in Amerikaans "peace" programma ) aan Chili en Jordanië.

De inhoud werd voor het eerst opgesteld door M.de Vreeze zomer 2004 (op oude IPMS website)