5. LA-KNIL Martin 139 ("Glenn Martin")

Cat 5.  LA-KNIL / ML-KNIL

nummers / registraties:
M501-513 (WH-1)
M514-539 (WH-2)
M540-578 (WH-3)
M579-617 (WH-3A) (later M5100 t/m M5120)

De WH-1's kregen als registratie M501 t/m M513; De WH-2's kregen als registratie M514 t/m M539; De WH-3's kregen als registratie M540 t/m M578; De WH-3A's kregen als registratie M579 t/m M620. Daar de nummering vanaf M-600 verwarrend was, werd deze in augustus 1940 aangepast en gecorrigeerd in M5100 t/m M5120.

Bij het LA-KNIL (later hernoemd vanaf maart 1939 Militaire Luchtvaart ML-KNIL) hanteerde men een registratiesysteem, waarbij de letter stond voor de fabrikant en het eerste cijfer voor de aard van het vliegtuig. De M betekende dus Martin, de '5' betekende bombardementsvliegtuig. De overige cijfers gaven dan het volgnummer aan. De registratie stond in wit op de rompzijden en werd, zonder M, in zwart op de vleugelvoorrand herhaald. Opvallend was dat bij de WH-1 en bij de WH-2 dit op de buitenste vleugelhelft, nog buiten de pitotbuizen was aangebracht. Bij de WH-3 en bij de WH-3A was dit tussen de motoren en het landingslicht aangebracht.

Informatie door Wilko Jonker

In medio 1935 werden t.b.v. het LA-KNIL een aantal offertes aangeboden voor een nieuwe bommenwerper. Men wilde een "slagluchtmacht" in Indië opbouwen vanwege de Japanse dreiging die al het Chinese Mantsjoerije had bezet. Fokker bood de nog in ontwikkeling zijnde Fokker T-V aan. Het Amerikaanse "Glenn Martin" bood aan model 139 W, een variant van de geheel metalen Martin B-10. In die tijd was dit toestel sneller dan de toen gebruikelijke jachtvliegtuigen. Bovendien vloog het toestel al rond en leek het als metalen toestel beter bestand tegen tropische omstandigheden in Indië. Het kon ook snel worden geleverd was de verwachting.

De planning voorzag in eerste instantie in een aantal van 39 toestellen, die in licentie in Nederland zouden worden gebouwd. Door gebrek aan capaciteit en ervaring met metaalbouw in Nederland en dus te laat geachte levering, werd uiteindelijk besloten om de toestellen voor Indië toch rechtstreeks uit de VS te laten komen. Na de nodige commotie in het Nederlandse parlement in crisis tijd, werd toch februari 1936 een order geplaatst voor toestellen met aanduiding WH-1, WH stond daarbij voor "Wright Holland".

Inderdaad kwamen de eerste 13 toestellen snel. De eerste serie kisten werd op Baltomore beproefd met de NLL en op 2 september 1936 werd de eerste WH-1, de M-501 overgedragen. Half december arriveerde de M-501 en de M-502 in Nederlands-Indië. De M-502 werd medio januari 1937 vanaf Andir nabij Bandoeng ingevlogen voor de LA-KNIL. De tweede Vliegtuig Afdeeling kom al in april 1937 al z'n Fokker C-V vervangen door de eerste zes Martin 139 WH-1's. Deze versie had de Wright Cyclone GR-1820-F53 motoren van 770 pk.

In maart 1937 volgde een vervolgorder voor nog eens 26 stuks van het type WH-2, deze was in een aantal opzichten verbeterd. Ze waren voorzien van krachtiger Wright Cyclone G-3 motoren van elk 875 pk, de Hamilton Standard –propeller met twee standen was vervangen door de Curtiss Electric 'constant speed' propeller. Verder was de koeling van de motor verbeterd en meer gestroomlijnd. En was een NSF VR-34B kortegolf radio ingebouwd. En ten slotte was, mede met het oog op de lange vluchten, een automatische piloot ingebouwd. De snelheid was zo'n 40 km/u hoger, het vliegbereik was met 10% toegenomen en de nuttige lading was 20% groter.

De eerste WH-2, de M-514 werd medio december 1937 overgedragen en in oktober 1938 waren alle toestellen afgeleverd, zodat er drie afdelingen van elk 13 bommenwerpers (9 stuks operationeel 2 reserve en 2 in onderhoud) operationeel waren in Indië. Met het type konden eindelijk ook lange afstandsvluchten vanaf land in de uitgestrekte Indische archipel worden uitgevoerd, bijvoorbeeld naar Sumatra. Er waren helaas nodige ongevallen wat resulteert in afschrijvingen, deels door een wat onverantwoord vlieggedrag en het gebrek aan ervaring met grote bommenwerpers.

Het type was inmiddels verder bij de Amerikaanse fabriek ontwikkeld tot de Martin 166; deze was voorzien van een enkele cockpit overkapping, verder was de rompdoorsnede vergroot, zodat meer bommen meegenomen konden worden. Verder was de vleugel voorzien van een lichte pijlstand en waren de motoren vervangen door Wright Cyclone GR-1820-G5 van 1100 pk elk. Onder andere uit commerciële overwegingen werd dit type WH-3 genoemd met nog steeds aanduiding Type Model 139. Er kon maximaal 2000 kg aan bommen worden meegenomen.

Eind december 1937 werd alweer een volgend contract getekend voor de levering van 39 stuks WH-3's. De acceptatie van het eerste toestel, de M-540 vond plaats in mei 1938. In november van dat jaar werd nog een vervolg contract getekend voor de levering van 40 WH-3A's. Deze waren uitgerust met twee Wright Cyclone R1820-G102 motoren van 1200 pk elk, maar verder identiek aan de WH-3.

(twee toestellen waren bij het inschepen in USA zwaar beschadigd en er volgde 2 vervangende toestellen; dus 120 registraties maar daadwerkelijk 118 afgeleverd).

De overdracht van het eerste WH-3A toestel van deze levering vond plaats in december 1938. In april 1939 werd de derde en laatste bombardementsgroep , VlG-III operationeel te Tjililitan. Dat veld dat een eind buiten Batavia lag was maart 1939 een compleet militair veld geworden nadat het civiele vliegveld Kemajoran bij Batavia in gebruik was genomen. (De LA-KNIL heette ondertussen vanaf maart 1939 "Militaire Luchtvaart" ML-KNIL).

Tot eind 1939 waren zeven toestellen al door ongevallen verloren gegaan. Voor de Japanse aanval op Nederlands-Indië begin 1942 waren eenheden operationeel op Andir, Singorasi (Malang), Tjililitan en Kadjati op west Java. Verder waren er reservetoestellen en een aantal in onderhoud of gebruikt voor instructie. De diverse toestellen waren verspreid over allerlei vliegvelden met op ieder veld zo'n drie a vier toestellen. 

Tot halverwege 1941 waren de meeste WH's nog afgewerkt in een egaal groen schema met licht grijze onderzijden. Daarna werd het meerkleurige Oudblad en Jongblad schema meer en meer toegepast. 

Japanse aanval en oorlogshandelingen

De Japanse verrassingsaanval op het Amerikaanse Pearl Harbour was 7 december 1941. De eerste oorlogsacties met de ML-KNIL Glenn Martins werden rond en boven Borneo uitgevoerd mid december 1941. De Japanners wilde de olievelden daar zo snel mogelijk veroveren en vielen dus niet als eerste Singapore aan. Al gauw bleken de daglichtaanvallen van de Martins een hachelijke zaak te zijn, maar helaas was door de ML-KNIL niet of nauwelijks geoefend in nachtelijke aanvallen. Zo rond 10 januari 1942 werd een Japanse aanval uitgevoerd op Tarakan op Oost-Borneo met grote verliezen.

Eind januari 1942 waren er waarschijnlijk er rond 40 Glenn Martins operationeel vanaf Java van vooral het WH-2 type. Gedurende de drie maanden durende harde strijd met vooral aanvallen op Palembang op Zuid-Sumatra op de door Japanners veroverde olie-installaties gingen veel toestellen verloren door de oorlogshandelingen. Japanners voerden rond 1 maart 1942 landingen uit op het hoofdeiland Java en rond die tijd waren nog zo'n 6 tot 10 kisten beschikbaar. De strijd in Indië was al snel verloren.

Op 7 maart 1942 slaagde de Martin M-585 erin naar Broome in Noord-Australië te ontkomen. ( dit toestel werd daar overgedragen aan de USAF, die het als B-10 met serienummer 42-68358 in dienst nam).

Van de overige toestellen zijn waarschijnlijk 18 stuks min of meer onbeschadigd in Japanse handen gevallen na de capitulatie 8 maart 1942. Vijftien hiervan waren na reparatie weer in vliegwaardige toestand te krijgen. Een aantal gingen zelfs naar Japan voor testen. Eind 1943 zijn 3 Martin 139 WH-1 en 6 Martin 166 (wie weet de serienummers?) overgedragen door de Jappen aan hun Aziatische bondgenoot Siam (het latere Thailand), dat in 1937 al 6 Martin 139's had aangeschaft. Het had Type nummer 41. Na de oorlog waren er nog een stuk of vijf overgebleven, die nog tot medio 1949 werden gebruikt! 

Martin 166  WH-3  "M-540". Foto: Defensie voorlichtingscentrum / Ministerie van Defensie (used with permission)

WH-1 in  schema (a) . Foto: Archief Ministerie van Defensie  (used with permission)

                                                                             
WH-2 met oranje driehoeken o.a. de "M-539". Foto: Archief Ministerie van Defensie  (used with permission)
 

De grote driehoeken zijn goed te zien. Foto: Collectie M.de Vreeze (used with permission)

Foto: Collectie M.de Vreeze (used with permission)

Detail van de glazen schuifkappen; de achterste kap kan naar beneden klappen voor de mitrailleur. Foto: Collectie M.de Vreeze (used with permission)

Mooi detail voor de modelbouwer. De kap is naar beneden gekanteld. Foto: Collectie M.de Vreeze (used with permission)

beetje modder op de band; Foto: Collectie M.de Vreeze (used with permission)

Tijdens het bommen laden, de "M-539". De registratie staat net buiten de motorgondels; Foto: Collectie M.de Vreeze (used with permission)

                                                                             
Foto: Collectie Meijeringh (used with permission)

Hier is het registratienummer "M-501" te zien op de buitenvleugel. Foto uit collectie Afd.LuchtvaartKennis (used with permission)

In kleurige uitvoering. Foto uit collectie Afd.LuchtvaartKennis (used with permission)

Foto uit collectie Afd.LuchtvaartKennis (used with permission)

"M-540". Foto uit collectie Afd.LuchtvaartKennis (used with permission)

"M-541". Foto uit collectie Afd.LuchtvaartKennis (used with permission)

nogmaals de "M-540". Foto uit collectie Afd.LuchtvaartKennis (used with permission)

Diverse Martins op een rijtje. Foto uit collectie Afd.LuchtvaartKennis (used with permission)

Oude foto uit de Aviation Week van augustus 1939. (Collectie M. de Vreeze / used with permission)

Oud artikel uit de Aviation Week van juni 1940. De afloop in Indië was nog ongewis. (Courtesy Aviation Week archives)

.

.

   Bronnen o.a  [B15] Luchtv.Indië, [B17] Vlucht.tijd  ; dhr. Guit .

Inhoud voor het eerst opgesteld zomer 2004 door M. de Vreeze en W. Jonker (op de oude IPMS website)